آناتومي (ساختمان طبيعي) ستون فقرات

ستون فقرات از 26 قطعه استخوان تشكيل شده كه هر قطعه را يك مهره مي نامند،كه به ترتيب از قسمتهاي زير تشكيل مي شود:

7 مهرة گردني،12 مهرة پشتي(سينه اي)،5 مهرة كمري،1 مهرة خارجي،شامل 5 مهرة به هم جوش خورده است،1 مهرة دنبالچه شامل 3 تا 4 مهره ناقص به هم جوش خورده است.

در مهرة آخر ظاهري متفاوت با ديگر مهره ها دارند.

هر مهره از سه قسمت تشكيل شده؛

الف)تنه:درشت ترين قسمت مهره است،استوانه اي شكل مي باشد.تنة مهره ها از نظر شكل و ابعاد با هم متفاوت هستند.

ب)سوراخ:از روي هم قرار گرفتن سوراخ مهره ها كانالي براي عبور طناب نخاعي ايجاد مي شود.

ج)قوس خلفي:شامل بقية قسمتهاي موجود در يك مهره است كه عبارتند از:

- زائدة شوكي(خار):در خلفي ترين قسمت مهره قرار دارد و در پشت انسان قابل لمس است.

- زائده هاي عرضي:زوائدي در طرفين هر مهره هستند كه از مهره به طرفين و عقب كشيده شده اند.

- زوائد مفصلي فوقاني و تحتاني:سطوح مفصلي هر مهره با مهره هاي بالائي و تحتاني را در انتهاي اين زوائد مي توان مشاهده كرد.

- پايه ها:در طرفين تنة مهره و نزديكتر به قسمت فوقاني تنة مهره مي باشند.پايه ها تنه را با زوائد عرضي و مفصلي مربوط مي كنند.

-تيغه ها:در دو طرف زائده شوكي(خار) قرار دارند و زائده شوكي را با قسمتهاي ديگر مهره مربوط مي كنند.

- رويه مفصلي دنده اي:دو رويه مفصلي در دو طرف مهره در محل اتصال پايه به تنة مهره وجود دارد كه محل مفصل شدن دنده ها با مهره مي باشند.

هنگام تولد ستون فقرات فقط يك انحنا دارد(تحدب به عقب) اما به مرور زمان 4 انحنا به شرح زير در ستون فقرات پديد مي آيد.

1)      انحناي گردني(تحدب به جلو):

زمانيكه كودك روي شكم مي خوابد و سرش را بالا مي گيرد(4-3 ماهگي)انحناي گردني تدريجاً ايجاد مي شود،هنگاميكه كودك مي نشيند قوس گردني كامل
 مي شود.اين انحنا جهت راست نگه داشتن سر مي باشد.

2)      انحناي پشتي در ناحية قفسه سينه(تحدب به عقب):

اين تحدب ناشي از وضعيت قرارگيري جنين در رحم (به حالت خميده) است.

3)      انحناي كمري(تحدب به جلو):

اين انحنا از زمانيكه كودك سر پا مي ايستد و شروع به راه رفتن مي كند(حدود 18 ماهگي) تدريجاً آشكار مي شود.اين انحنا جهت قرار دادن مركز ثقل در امتداد اندامهاي تحتاني (پاها) مي باشد.

4)      انحناي لگني يا خارجي(تحدب به عقب):

ناشي از وضعيت جنين در رحم مادر است.در قسمت فوقاني – پشتي ستون فقرات يك خميدگي طرفي وجود دارد،تحدب اين انحنا در افراد راست دست به طرف راست و در افراد چپ دست به طرف چپ مي باشد.

مجراي مهره اي نيز انحناهاي ستون فقرات را داراست و در نقاطي كه حركت بيشتري در ستون فقرات وجود دارد اين مجرا بزرگتر و سه گوش مي باشد و در بقية نواحي،سوراخ مهره اي كوچكتر و گرد است.

در بين مهره ها ديسكهاي الاستيكي وجود دارد.وجود اين ديسكها و انحناهاي ستون فقرات باعث جذب فشارهاي وارد بر ستون مهره ها مي شود.

پهناي تنة مهره ها از مهرة دوم تا انتهاي تحتاني ستون فقرات يعني مهرة سوم كمري مرتباً بيشتر مي شود و اين تغيير در جهت قوي شدن مهره هاي پائيني و نهايتاً تحمل وزن بيشتر است.

مهره هاي گردني:اين مهره ها داراي تنة كوچكي هستند و به علت اينكه حركات ستون فقرات در اين قسمت زياد است،داراي سوراخ بزرگ و مثلثي شكل هستند.زوائد عرضي در اين مهره ها كوتاه و زائده خار اين مهره ها كوتاه و دو شاخه مي باشد.روي زوائد عرضي مهره هاي گردني سوراخهايي ديده مي شود و همين سوراخها عامل شناسايي مهره هاي گردني هستند.اولين و دومين مهرة گردني با توجه به وظيفه اي كه دارند از نظر شكل ظاهري با بقيه متفاوت هستند.و طول زائده هاي خاري در مهره هاي پنجم تا هشتم بلندتر است.تنة مهره هاي پشتي از بالا تا پائين مرتباً بزرگتر مي شود.سوراخ در مهره هاي پشتي نسبتاً كوچكتر و گرد شده است.

مهره هاي كمري:اين مهره ها داراي تنة نسبتاً بزرگ،سوراخ سه گوش،زوائد عرضي باريك و بلند(زائده هاي عرضي مهرة پنجم كمر ضخيم است)و زوائد خاري چهارگوش هستند.

مفاصل موجود بين مهره هاي ستون فقرات از نوع مفاصل سيمفيز مي باشند.در اين مفاصل يك ديسك غضروفي مشخص بين دو سطح استخواني وجود دارد و اين مفاصل حركت كمي دارند.مفصل بين اطلس و آسه(اولين و دومين مهرة گردني) از نوع مفصل استوانه اي است در مفاصل استوانه اي سطوح مفصلي به شكل استوانه يا قسمتي از استوانه هستند.

مفاصل استوانه اي يك نوع مفصل سينو ويال مي باشند.[2]

مفاصل جسم مهره ها از نوع مفاصل غضروفي هستند و مفاصل بين زوائد مفصلي مهره ها از نوع مفاصل صاف هستند.

اصول و علل بر هم خوردن ساختمان طبيعي ستون فقرات

عوامل مؤثر بر وضعيت بدن شامل موارد زير مي باشد:

-    عوامل فيزيولوژي كه عبارتند از لاغري،قدرت و حجم و انعطاف عضلاني،ضعف استقامت بدني،تركيب بدن،سن،موقعيت مركز ثقل،تعادل اندامها و خستگي عضلات

-       عوامل رواني و حالات روحي و تا حدودي موقعيت شغلي افراد

در اثر آتروني(تحليل رفتن و لاغر شدن)تنه قادر نمي باشد كه وظايف خود را در نگهداري بدن به طور كامل انجام دهد در نتيجه فرد به عادات حركتي غلطي مانند بد نشستن و بد ايستادن سوق داده مي شود كه نتيجه و عارضة آن حالت غير طبيعي و عدم رشد طبيعي ستون مهره ها و قفسة صدري است.نامتوازن بودن قدرت عضلاني بر تعادل اسكلتي تأثير منفي مي گذارد و در بلند مدت باعث از دست رفتن نظم و ريتم طبيعي حركات مي شود.

افزايش سن باعث فشردگي ديسك بين مهره ها و كاهش قد مي شود ، در نتيجه دستگاه عضلاني و عوامل محافظت كنندة اسكلت ضعيف مي شوند و بدن حالت خميدگي و افتادگي مي يابد.

خستگي و بيماري منجر به كاهش توان عضلات مي شود و در نتيجه نيروي وزن بر نيروي انقباضات عضلاني غلبه مي كند و باعث ايجاد مشكل در وضعيت قائم بدن مي شود.

آثار سوء وضعيت بدني نا به هنجار شامل موارد زير مي باشد:

1.      اختلالات ساختماني:ساختار اسكلت از وضعيت طبيعي خارج مي شود و با حركات و تمرينات اصلاحي قابل درمان نيست.

2.   اختلالات كاركردي:شامل اختلالاتي است كه فقط مؤثر بر بافتهاي نرم مانند عضلات و رباطها مي باشد.اين نوع اختلال در برابر تمرينات اصلاحي واكنش مثبت نشان مي دهد.[3]

روش هاي بررسي وضعيت طبيعي ستون فقرات

به منظور بررسي وضعيت طبيعي ستون فقرات مي توان راهكارهاي زير را استفاده نمود:

1.      مشاهده:

در اين روش فرد مورد بررسي بايد بدون لباس يا با لباسي كاملاً چسبان باشد.

مشاهده را مي توان از دو سمت پهلوها،جلو يا پشت سر فرد انجام داد.

الف)مشاهدة فرد از پشت سر:اين روش بمنظور بررسي ناهنجاري ستون فقرات به طرفين،سمت چپ يا راست مي باشد.در يك ستون فقرات طبيعي و سالم تيرة پشتي كاملاً عمود و در حالت تعادل است.شانه ها افقي  و دو طرف لگن متقارن مي باشد.همچنين از طريق رؤيت وضعيت پوست بدن يا بافت چربي سطحي بدن و چين و چروكهاي بدن
مي توان وضعيت ساختار استخواني را بررسي كرد.چين در ناحيه پهلوها و زير باسن بايد همگون و متقارن باشد چرا كه ناهمگوني نشانة ناهنجاري استخواني است.

ب)مشاهدة فرد از جلو:اين مشاهده راهي است براي تكميل اطلاعات بدست آمده از بررسي فرد از پشت سر.در اين روش نيز وضعيت شانه ها و چين پهلوها مورد توجه است.

شناسائي ناهنجاري ستون فقرات از طريق مشاهده بيشتر در مورد ناهنجاريهاي پيشرفته امكانپذير است و در ناهنجاريهاي خفيف بهتر است از وسايل كمكي مانند صفحه شطرنجي استفاده كرد.

2.      لمس:

با لمس كردن ستون مهره ها روي زوائد شوكي علامتگذاري كرده و آن را با وضعيت طبيعي مقايسه مي كنيم.وجود اسپاسم عضلاني ناهنجار در بخشي از بدن طوريكه در بخش قرينة آن اين اسپاسم وجود نداشته باشد ممكن است دليل بر وجود ضايعات و ناهنجاري ساختار ستون فقرات باشد.

3.      استفاده از خط شاقول:

شاقول از وسط مهره گردني(وسط گردن)بايد آويزان شود و بايد دقيقاً از وسط دو كفل عبور كند درغيراينصورت نشان دهندة وجود انحراف در ستون فقرات است.از اين روش براي ناهنجاريهاي خفيف استفاده مي شود.برخي ناهنجاريهاي پيشرفته مخصوصاً اننحرافات جانبي ستون فقرات از اين راه قابل تشخيص نيستند.يعني دو انحنا در قسمت فوقاني و تحتاني ستون مهره ها ايجاد مي شود كه انحناي مياني بدن را خنثي مي كند و با وجود ناهنجاري استخواني شديد ستون مهره ها خط شاقول آن را در حالت تعادل نشان مي دهد.

بررسي ستون مهره ها به كمك صفحه شطرنج

در يك فرد سالم با ستون مهره هاي طبيعي نقاط لالة گوش(گوش بيروني) و مركز استخوان شانه و مركز قسمت كناري لگن خاصره و بخش خارجي كشكك زانو و قسمت خارجي قوزك پا دقيقاً روي يك خط كاملاً عمود قرار دارند.وضعيت ستون مهره ها را با دستگاه كانفورماتور نيز مي توان سنجيد.اين دستگاه وسيله مناسبي براي بررسي وضعيت قوس هاي تيره پشتي است.

به كمك اين دستگاه مي توان تحدب قوسهاي ستون فقرات را بررسي كرد.بررسي وضعيت ستون فقرات از طريق دامنه حركتي آن نيز امكانپذير است.در اين روش از فرد خواسته مي شود عمل فلكشن (تا شدن)،فلكشن جانبي يا اكستنشن(باز شدن) و هايپر اكستنشن و چرخش ستون فقرات را انجام دهد.

شرح دامنه حركتي طبيعي ستون فقرات در ناحيه مهره هاي پشتي و كمري

خم شدن به جلو(فلكشن 85 درجه)،خم شدن به عقب(هايپر اكستنشن)30درجه،خم شدن به پهلوها 28 درجه، و چرخش به راست يا چپ 38 درجه،البته اين روش با اينكه اطلاعات تكاملي مي دهد اما نمي تواند صرفاً وضعيت ستون فقرات را ارزيابي كند.[  

بيماريها و ناهنجاريهاي ستون فقرات

برخي ناهنجاريهاي ستون مهره ها عبارتند از لوردوز گردني،كيفوز(پشت گرد)،لوردوز كمري(پشت گود)،اسكوليوز،پشت صاف

لوردوز گردني:

تحدب بيش از حد طبيعي ستون فقرات در ناحيه گردن به سمت جلو را لوردوز گردني مي نامند.قوس ستون مهره ها در ناحيه گردن نسبت به قوس ساير نواحي ستون فقرات جزئي تر است كه علت آن كوچكتر بودن مهره ها و كمتر بودن ضخامت ديسكهاي گردني است.

علائم لوردوز گردني:از علائم اين ناهنجاري اسكلتي مي توان موارد زير را نام برد:

ü     رانده شدن سر به طرف جلو

ü     لاله گوش در خط شاقولي جلوتر از وضع طبيعي قرار گرفته باشد.

ü     چانه جلو مي آيد.

ü     زاويه بين گردن و فك بيش از اندازه طبيعي يعني حدود 90 درجه باشد.

ü     سطح خاصي در محدوده شانه ها رؤيت مي شود.

ü     به جاي اينكه گردن در وسط شانه ها باشد در سطح قدامي و جلوي سينه است.

ü     ارتفاع گردن كوتاهتر به نظر مي رسد و يقة لباس به بالا چروكيده مي شود.

عوامل ايجاد لوردوز گردني

·        اين ناهنجاري در افراد نابينا شايعتر است.

·        استفاده كردن از بالشهاي بلند

·        پارگي ديسكهاي بين مهره اي

·        بيماري سل ستون مهره هاي گردني و ابتلا به عفونتهاي گردني

عوارض لوردوز گردني

در اين ناهنجاري چون عضلات ناحيه گردن(عضلات ذوزنقه گوشه اي مهره اي رأسي،مهره اي گردني)متحمل فشار زياد و درگير انقباضاتي بيشتر از حد طبيعي است باعث خستگي عمومي و زودرس گردن و كاهش عملكرد حركتي گردن مي شود.به علت خارج شدن تيپ ظاهري بدن از حالت طبيعي باعث آثار سوء از نظر رواني و اجتماعي
مي شود.

اصول و تمرينات اصلاحي

- حذف و ترك كردن عادات حركتي غلط و سعي در قرار دادن سر در وضعيتي طبيعي

- تقويت عضلات ناحيه خلفي گردن

تمرين 1:پشت به ديوار ايستاده در حالتي كه پاشنه ها 5 تا 8 سانتيمتر از ديوار فاصله دارند و چانه به سمت پايين است.پشت سر را به ديوار بفشاريد.در حين اجرا انحناي كمر نبايد افزايش يابد.

تمرين 2:انگشتان را در هم قلاب كرده و پشت سر قرار دهيد و در حاليكه سر مقاومت
مي كند،سر را به سمت بالا و عقب بفشاريد.سر را با نيروي بازو به سمت پايين بكشيد.

-       توسعة انعطاف عضلات ناحيه فوقاني سينه و بخش قدامي گردن.

تمرين:در حالت ايستاده دستها را روي پيشاني قرار داده و سر را بدون تحمل مقاومت در حداكثر دامنه حركتي به عقب بكشيد.

-       ايجاد جنبش پذيري در مهره هاي گردني

تمرين:در حاليكه چانه را به داخل نگه داشته ايد،سر را به طرفين بچرخانيد.حركت به جلو انفعالي است.سعي كنيد سر را با شدت و قدرت بيشتر به عقب حركت دهيد.

كيفوز(پشت گرد)

در بيماري كيفوز قوس ناحيه پشت ستون مهره ها بيش از حد طبيعي يعني 15 تا 20 درجه مي باشد.

علائم كيفوز

در نوع شديد كيفوز كه قوز ناميده مي شود برگشت ناپذير بوده و از روي لباس قابل رؤيت است.حد فاصل 2 تا 3 مهره به شكل زاويه دار بيرون مي زند.ايجاد كوفتگي و احساس درد در قسمت قفسه سينه خصوصاً هنگام فعاليت جسماني از علائم اين نوع كيفوز مي باشد.

نوع خفيف كيفوز كه كوژپشتي برگشت پذير ناميده مي شود انحناي جزئي تري دارد و در سطح همه مهره هاي پشتي عمدتاً با وسايل ارزشيابي بررسي مي شود.

عوامل ايجاد اين ناهنجاري

كيفوز برگشت ناپذير ثابت مي باشد و يك بيماري به حساب مي آيد و درمان آن تنها با مراجعه به پزشك تا حدودي امكانپذير است.

از عوامل كيفوز خفيف  ميتوان موارد زير را برشمرد:

    رعايت نكردن بهداشت حركتي

    نشستن به طور غلط

    موقعيت شغلي نامناسب

    استفاده بلند مدت از ميز و صندلي نامناسب

    ضعف عضلات

اين ناهنجاري بيشتر در دختران نوجواني كه 3 تا 6 مهره آنها ناهنجار است شيوع مي يابد.

عوارض كيفوز

1. شكل ظاهري افراد مبتلا به كيفوز به اين شرح مي باشد كه شانه ها و قسمت پشت ستون مهره ها به سمت عقب مي رود.سر و گردن به طرف جلو مي آيد.شكم به سمت پايين
مي افتد.همچنين اين ناهنجاري پيامدهاي رواني نامطلوبي نيز به همراه دارد.

2. عوارض فيزيولوژيك كيفوز

كيفوز با ايجاد محدوديت در قفسة سينه باعث ايجاد اختلال در فعاليت طبيعي قلب و ريه ها مي شود،اين اختلال باعث مي شود به ويژه هنگام فعاليت شديد عمل دم و بازدم به سختي انجام مي شود در نتيجة اين اختلال ظرفيت قلب و گردش خون كاهش يافته و آستانة خستگي پايين مي آيد.

دكتر شفارد موارد زير را از نتايج كيفوز دانسته است:

افزايش سطح اسيد لاكتيك خون،افزايش مرحلة اول وام اكسيژن،تأخير مرحلة برگشت ضربان قلب به حالت اوليه،كاهش حجم تنفسي

تمرينات و اصول اصلاحي اين ناهنجاري

چون اين ناهنجاري بطور آرام ادامه مي يابد،مي بايست در سنين سرعت رشد توجه بيشتري به درمان آن شود و طبق نظر پزشك از كرست كمري يا محافظ استفاده شود.

درجة ناهنجاري،سن،وضعيت شغلي و توانمندي جسماني از عوامل مؤثر در پيشگيري اين ضايعه مي باشند.

-       ايجاد جنبش پذيري در ستون مهره ها به ويژه در مهره هاي پشتي

تمرين 1)با پاهاي نيمه باز(به عرض شانه)ايستاده،دستها را مستقيم به بالاي سر برده و بالا تنه را به راست و چپ خم مي كنيم.

تمرين 2) دستها را در پشت سر قرار داده و به سمت جلو و عقب خم مي كنيم.

- انجام تمرينات انعطاف پذيري عضلات سينه اي و كشيدن آنها

تمرين 1) دستها را روي وسيله اي كه ارتفاع آن مناسب با تهيگاه مي باشد قرار مي دهيم و بالا تنه خصوصاً قفسه سينه را به سمت پايين قوس مي دهيم و به حالت اوليه باز
مي گرديم.

تمرين 2)دو نفر پشت به هم نشسته دستهاي يكديگر را مي گيرند و حالت كشيده بالاي سر قرار مي دهند،يك نفر با خم كردن تنة خود،نفر ديگر را به پشت خود مي كشد و بعد از چند ثانيه به حال استراحت بر مي گردد و نفر دوم اين تمرين را تكرار مي كند.اين تمرين را به حالت ايستاده هم مي توان انجام داد.

- تقويت عضلات خلفي ناحية پشت ستون مهره ها(ذوزنقه،متوازي الاضلاع،راست كننده هاي ستون مهره ها)

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: